Hirudotherapie - Behandeling met bloedzuigers terug van weggeweest

De Russische arts Aislou Guiliazova maakte als kind bij haar oma al kennis met medische bloedzuigers. Haar oma had vanaf haar veertigste een hartziekte die ze zelf behandelde met medicinale bloedzuigers in plaats van zich te verlaten op door artsen voorgeschreven medicijnen. Aislou herinnert zich haar oma als een actieve, vrolijke, wijze vrouw die tenslotte op 87-jarige leeftijd stierf aan hartfalen. De laatste tien jaar van haar leven kon Aislou’s oma niet meer over bloedzuigers beschikken omdat bloedzuigertherapie (Hirudotherapie) uit de mode was geraakt.

Aislou kreeg twijfels of ze op de juiste weg was, nadat zij jarenlang als arts op gebruikelijke wijze reguliere geneesmiddelen aan haar patiënten had voorgeschreven.Immers er zijn vele waardevolle oude geneesmethoden die sinds de opmars van de farmaceutische industrie uit zwang zijn geraakt. Aislou verdiepte zich in diverse ‘complementaire’ behandelmethoden waaronder fytotherapie en acupunctuur en schreef haar patiënten steeds vaker natuurgeneesmiddelen voor. De bloedzuigertherapie had eveneens haar hernieuwde belangstelling, wat haar deed besluiten de postdoctorale opleiding Hirudotherapie aan de universiteit van Moskou te volgen. Hirudotherapie is in landen over de hele wereld, waaronder Rusland, Duitsland, England, India, Frankrijk, Israel en de Verenigde Staten redelijk erkend en wordt met regelmaat toegepast binnen de reguliere geneeskunde. Dit in schril contrast met Nederland, waar de meeste artsen afwijzend reageren wanneer bloedzuigertherapie ter sprake komt. Althans dit is de ervaring van Aislou, die na jarenland een praktijk voor Hirudotherapie in Kazan, Rusland te hebben gehad, nu praktijk hout in Zaandam. Zij is op dit moment de enige therapeut in Nederland die deze bijzondere therapie toepast.

Bloedzuiger vroeger gebruikt voor aderlating

Het aftappen van bloed bij zieken (phlebotomie) was tot de twintigste eeuw een normale medische handeling. Het aderlaten gebeurde met het lancet of met bloedzuigers (meestal de Hirudo medicinalis, een zwarte, kleine Europese zoetwaterworm, verwant aan de aardworm). Aangezien de hoeveelheid af te nemen bloed samenhing met de aard van de ziekte werden bloedzuigers geprefereerd boven het mes. Er kon namelijk nauwkeuriger mee worden gewerkt en ze hadden, naar velen aannamen, zelf ook een geneeskrachtige werking. Het gebruik van bloedzuigers kende haar hoogtepunt in Frankrijk van de achttiende en negentiende eeuw. Illustratief is dat rond 1830 jaarlijks zes miljoen bloedzuigers in de Parijse ziekenden werden gebruikt. François Broussais, de legerchirurgijn van Napoleon, veronderstelde dat alle ziekten het resultaat waren van de ophoping van de bloed. Aderlating was in zijn optiek de beste oplossing. Franse dokters hadden destijds de gewoonte nog voor ze nieuwe patiënten gezien hadden al aan te geven hoeveel bloedzuigers op hen moesten worden geplaatst. Vanuit Frankrijk verbreidde zci deze wijze van behandeling over heel West-Europa en de Verenigde Staten. Het excessieve gebruikt van bloedzuigers leidde er in Frankrijk toe dat de Hirudo medicinalis steeds zeldzamer werd en vanuit het buitenland geïmporteerd moest worden. In het jaar 1833 werden maar liefst 42 miljoen bloedzuigers in Frankrijk geïmporteerd terwijl 30 miljoen bloedzuigers vanuit Duitsland naar de Verenigde Staten werden geëxporteerd. De Europese medicinale bloedzuiger werd geprefereerd boen de Amerikaanse varian (Hirudo decora) omdat de Europese variant meer bloed consumeerde. Men geloofde dat bloedzuigers het vermogen bezaten bloed van slechte kwaliteit op te nemen terwijl het goede bloed achterbleef. Toen rond 1880 aderlating niet langer als een zinvolle medische ingreep werd beschouwd, nam het gebruik van medicinale bloedzuigers sterk af.

Bloedzuiger heeft bijzonder speeksel

Het zetten van bloedzuigers wordt tegenwoordig toegepast bij onder meer trombose, oedeem, furunkels, gewrichtspijn, bloeduitstortingen en bloedstuwing. Het speeksel van de Hirudo medicinalis bevat stoffen met verdovende, pijnstillende, baatverwijdende, bloedverdunnende en trombusoplossende eigenschappen zoals hirudine, hyaluronidase, chymotrypsine, destabilase, proteinaseremmers, collagenase en andere niet nader geïdentificeerde stoffen. Immers om zich vol te kunnen zuigen moet de bloedzuiger zorgen dat de bijtwond niet snel dichtgaat en het bloed goed vloeibaar blijft. Een van de stoffen uit het speeksel van de bloedzuiger, het stollingsremmende hirudine wordt de laatste jaren geïsoleerd uit de koppen van bloedzuigers. Farmaceuten zien er wel brood in en beschouwen het hirudine als een interessante grondstof voor (te patenteren) medicijnen. Er zijn zelfs recombinant versies van hirudine ontwikkeld op basis van geïsoleerd DNA uit bloedzuigers. Maar waarom de bloedzuiger niet gewoon zelf zijn werk laten doen?

Gold de Europese bloedzuiger rond 1950 nog als een bedreigende diersoort, inmiddels zijn er in Duitsland, Engeland,Frankrijk, Verenigde Staten en Rusland professionele kwekerijen die de Hirudo medicinalis in grote hoeveelheden produceren.

De bloedzuiger stilt gewrichtspijn

Uit een experimenteel Duits onderzoek blijkt dat de bloedzuiger de pijn door knieslijtage verzacht. De onderzoekers zagen dat de tien patiënten (gemiddeld 69 jaar oud, die het zetten van bloedzuigers op hun pijnlijk, versleten kniegewrichten toestonden, minimaal een maand lang significant minder pijn hadden. De behandeling bestond eruit dat vier bloedzuigers rond de knie geplaatst werden gedurende tachtig minuten. Na de bloedzuigerbehandeling duurde het ongeveer een dag voor de pijn duidelijk begon af te nemen. Er werden geen bijwerkingen gezien zoals lokale infecties. De gemiddelde pijnscore op een 11-punts visuele analoge schaal (VAS) nam door de behandeling af van 7,4 naar 1,0 na 28 dagen. De controlegreep die de gebruikelijk pijnstillers kreeg, startte met een gemiddelde score van 6,4 en eindigde met een score van 4,8. Volgens de onderzoeker hebben stoffen uit het speeksel van de bloedzuiger een verdovende, ontstekingsremmende en pijnstillende werking en zorgen ze voor minder zwelling in de knie. Zij zien graag dat er meer serieus onderzoek volgt naar effectiviteit van bloedzuigertherapie bij osteoartritis van de knie. Sceptici noemen Hirudotherapie kwakzalverij en waarschuwen vooral voor het gevaar van infecties. Gezien de strikte (steriele) kweekmethode in zogenaamde ‘leech farms’ is dit gevaar echter klein. Toch geven chirurgen die Hirudotherapie toepassen hun patiënten soms preventief antibiotica. Ze zien in de praktijk, vooral bij sterk verzwakte patiënten, incidenteel infecties met de Aeromonasbacterie, die als symbiont in het maagdarmkanaal van de bloedzuiger leeft. Bij mensen met een redelijk conditie zal deze infectie niet potreden. In de praktijk van Aislou Guiliazova heeft zich een dergelijk complicatie nooit voorgedaan.

Onder chirurgen is de bloedzuiger geen onbekende

In ziekenhuizen in onder meer de Verenigde Staten, Engeland, Rusland en Israël heeft de bloedzuiger de laatste 35 jaar een comeback gemaakt. Chirurgen gebruiken het beestje om bloedstuwing tegen te gaan en bloedstolsels op te lossen in weer aangehechte lichaamsdelen en in getransplanteerde huid bij brandwonden. Zij zijn vermoedelijk vooral geïnspireerd door het werk van de Sloveense chirurgen Derganc en Zdravic uit Ljubljana. In 1960 beschreven deze twee chirurgen in het Britisch Journaal of Plastic Surgery het succesvolle gebruik van bloedzuigers bij weefseltransplantatie. Ze waren op het idee gebracht door het verhaal van een Parijs chirurg, ene Philippe Frédéric, die in 1836 bloedzuiger toepaste om de circulatie te verbeteren na een neusreconstructie. Bij de hersteloperatie van een geamputeerd of beschadigd lichaamsdeel wordt de bloedsomloop zo goed mogelijk gerepareerd door het aan elkaar zetten van arteriën en venen. Juist de kleine adres zijn moeilijk te vinden. Vaak ontstaat bloedstuwing door de disbalans tussen bloedtoevoer en –afvoer. Het gevolg is dat het aangehechte weefsel te weinig vers, zuurstofrijk bloed ontvang waardoor de hersteloperatie gedoemd is te mislukken. De enzymen uit het speeksel van bloedzuiger verdunnen het bloed en doordat de (bijt)wond, na het afvallen van de bloedzuiger, urenlang blijft doorbloeden vermindert de stuwing. Hierdoor krijgt het lichaam voldoende tijd om de bloedsomloop in het kwetsbare weefsel te herstellen zodat de slaagkans van de operatie sterk toeneemt. Het is niet mogelijk een dergelijk effect te bereiken met conventionele stollingsremmers.

Meer mogelijkheden met Hirudotherapie

De Russische Aislou benadrukt dat de bloedzuigertherapie veel meer mogelijkheden bidet dat het tegengaan van veneuze congestie na operaties. De bestanddelen in het speeksel van bloedzuigers zijn weldadig voor de algehele bloedcirculatie. Bij veel ziekten spelen stoornissen in de bloedcirculatie een (prominente) rol. De werkzame stoffen uit het speeksel van de bloedzuiger lossen onregelmatigheden in het bloed en de bloedvaten op (zoals stolsels en cholesterolophopingen) zodat het bloed weer vrij kan circuleren en het aangedane orgaan beter kan gaan functioneren. Bloedzuigerspeeksel wordt beschreven als een superieure anticoagulant voor de behandeling van beroerte en hartinfarct. Aislou behandelt patiënten met trombose, vernauwingen van de slagaderen, hypertensie, angina pectoris en andere hartkwalen, gewrichts- en peesschedeonstekingen, bepaalde vormen van artrose, hoofdpijnsyndromen waaronder migraine, neuropathie, pijnsyndroom(nek, rug, arm, been, borst), blessures, spataderen en ontstekingen. Andere toepassingen zijn furunkels, oedeem, abcessen, bijholteontsteking, externe- en middenoorontsteking en slecht helende wonden. Naar de stellige overtuiging van Aislou Guiliazova opent behandeling met bloedzuigers een nieuw perspectief voor velen die binnen de reguliere geneeskunde onvoldoende geholpen kunnen worden. Ze stelt na een uitgebreide anamnese en lichamelijk onderzoek voor elke patiënt een individueel behandelplan op. Hierbij worden het aantal behandelingen, het aantal bloedzuigers per behandeling, de exacte plekken waar de bloedzuigers worden geplaatst en de duur van elke behandeling bepaald. Om Hirudotherapie succesvol te laten zijn is kundigheid en ervaring nodig. Aislou zou graag zien dat de Hirudotherapie binnen de Nederlandse (complementaire) geneeskunde een plek krijgt die het verdient, niet in de laatste plaats in het belang van de patiënt. Aislou Guiliazova is bereikbaar onder nummer 075-6125209. De Hirudotherapie oefent zij als therapeut uit. Aangezien het Nederlandse ministerie voor volksgezondheid haar Russische artsdiploma niet erkent studeert Aislou momenteel aan de Vrije Universiteit van Amsterdam voor haar Nederlandse Artsdiploma.

Arts & Apotheker 1/2003 - Drs. Selma Timmer